Enver Paşa Hürriyet Adalet Müsavat

20. yy’ın başları Dünya tarihinin en buhranlı zamanlarında ortaya çıkan iki büyük sosyal hareketten biri olan İttihat Terakki ve onun lider kadrosu, yakın dönem siyasi tarihimizde üzerinde en çok tartışılan konulardan birini teşkil eder. Klasik imparatorlukların tasfiyesiyle, modern dünya sisteme eklemlenme aşamasında (1. paylaşım savaşı) Osmanlı Devleti’nin başına geçen İttihat Terakki yönetimi, bir yandan Osmanlı mülkünü yekpare muhafaza etmeye, bir yandan kapitalist-emperyalizme karşı paradigma geliştirmeye, bir yandan da sömürge halkların bağımsızlık savaşları için öncü rol üstlenmeye çalışır. İlginç olan İttihat Terakki’nin troyka ekibine sanki birer görev düşmüş gibidir: Enver Paşa, sorunun uluslararası jeopolitik ve stratejik boyutunu; Cemal Paşa, mülkün muhafazasını; Talat Paşa, dünya sistemine karşı bir “barış adası” kurma görevi üstlenir. Pek tabii, İTC bütün bunların topyekun içeriğinin oluşturan plânlama mekanizmasıdır. Üzerinde neredeyse yüz yıllık ağır bir toprak tabakası altında kalan İTC ve onun üç prometesi üzerine başlatmış olduğumuz bu çalışmada, Enver Paşa’nın emperyalizme karşı Şimali Afrika’dan, Uzak Asya’ya uzanan ilk Doğu direniş cephesi oluşturma çabaları yeralmaktadır. Onun bu cephenin kurulmasında hiç kuşkusuz İmparatorluk geleneği (pax-Ottoman) üzerinden, 1920 Baku Doğu Halkları Kongresinde sunmuş olduğu manifesto ve ardısıra kurmuş olduğu “İslâm İhtilâl Cemiyetleri İttihadı” yeterli olsa gerektir. Enver Paşa ile başlatmış olduğumuz bu dizi de, yeni belgeler ışığında, Enver Paşa’nın İstanbul’da başlayıp, olağanüstü mücadele ve faaliyetlerle Türkistan’da hazin bir şekilde son bulan hayatının çeşitli safhaları bu döneme ve tarihin aktörlerine yeni bir perspektiften bakma imkânı sunacaktır.