Osmanli Vilâyât-i Sarkiyyesi Ali Emirî Efendi'nin Birinci Dünya Savasi sirasinda kaleme almis oldugu bu eser, Dogu Vilâyetlerini, özellikle Diyarbakir sehrini yakindan ilgilendirmektedir. Eserde genel hatlariyla dogu vilâyetlerimizin zengin kültür ve tarihinin anlatilmasinin yaninda, bölgenin nasil Türk hâkimiyetine geçtigi, demografik yapi, Ermeni Meselesi ve egitimin ve vatan sevgisinin önemi üzerinde durulmustur. Yazar, son devir Osmanli aydini ve sark bilimleri alaninda devrinin önde gelen isimlerinden birisi olmasi sebebiyle, meselelere Osmanli Devleti'nin birlik ve bütünlügü açisindan bakmaktadir. Sark Meselesi'nin fiilî olarak gerçeklestirilmesi için Ermenileri piyon olarak seçen Batili devletlerin tutumuna karsi, Ali Emirî yörede alinmasi gereken tedbirler üzerinde durmakta ve bazi teklifler yapmaktadir. Özellikle Tasnakyan ve Hinçakyan gibi Ermeni komitecilerinin olaylarin disinda kalmak isteyen Ermeniler üzerinde uyguladiklari baskilara eserinde genis yer vermektedir. Ali Emirî'nin ilme ve kültüre verdigi önemin en güzel göstergesi, basta Türk dili ve kültürünün temel eseri durumunda olan Divân-i Lügati't-Türk olmak üzere, pek çok yazma eseri kaybolmaktan ve yurt disina kaçirilmaktan kurtarmis ve ömrü boyunca topladigi bu kitaplari da çok sevdigi milletine hediye etmis olmasidir. Bir ömrü dolduracak kadar güçlü olan bu kitap sevgisi Ali Emirî Efendi'ye maddî olarak çok sey kaybettirmis, fakat milletimize çok zengin bir kütüphane, Istanbul Fatih'teki Millet Kütüphanesini kazandirmistir. Ali Emirî'nin milletine vakfettigi kitaplarini Fransizlar satin almak için 30.000 Türk lirasi teklif etmislerdir. Fransizlarin bu teklifine Ali Emirî'nin verdigi cevap, herkese ders olacak millî bir cevaptir: 'Ben kitaplari devletimin bana ödedigi maasla topladim. Öldügüm zaman milletime kalmasi için! Bir daha böyle bir teklifle gelirseniz sizi buradan kovarim.'Ince Kapak: