İthalat Üzerinden Alınan Vergi ve Eş Etkili Mali Yükümlülüklerin Hukuki, İktisadi ve Mali Etkisi: Türkiye Analizi

Küreselleşme ve dış ticaretin serbestleşmesi ile birlikte ülkeler arasında dış ticaretin önündeki engellerin kaldırılmasına yönelik ikili veya çok taraflı anlaşmalar yapılmakta veya birlikler kurulmaktadır. GATT, DTÖ ve Gümrük Birliği gibi bu birlik ve anlaşmaların ortak amacı, ithalat üzerinden alınan vergi ve eş etkili mali yükümlülüklerin azaltılması veya kaldırılmasıdır. Ancak bugün bile bu vergi ve mali yükümlülükler, hükümet için bir gelir kaynağı olmasının yanında, yerli üreticiyi korumak ve yerli üretimi teşvik etmek gibi amaçlarla dış ticaret politikası aracı olarak kullanılmaya devam edilmektedir. Bu çalışmada, Türkiye’de dış ticaret işlemleri üzerinden alınan vergilerin ekonomik etkilerini incelemek amacıyla hukuki, iktisadi ve mali açıdan analizi ampirik model yardımıyla incelenmiştir. Hukuki analiz kapsamında dış ticaret işlemleriyle ilgili vergilere yönelik kanuni düzenlemeler ile ithalat vergileri, ihracat ve ithalat arasındaki ilişki regresyon analizi ile yapılmıştır. Buna göre; ithalat vergileri ile büyüme ve kriz değişkenleri arasında anlamlı ve negatif; ihracat değişkeni bağımlı değişken olarak alındığında, büyüme ile anlamlı ve negatif, düzenleme yürürlük tarihi ile anlamlı ve pozitif ilişki çıkmıştır. İthalat değişkeni bağımlı değişken olarak alındığında ise büyüme ve kriz ile anlamlı ve negatif bir ilişki çıkmıştır. İktisadi analizde, ithalat vergileri ile cari işlemler açığı, doğrudan yatırım, ekonomik büyüme, ihracat ve ithalat değişkenlerini VAR modeliyle incelenmiştir. Mali analizde vergi gelirleri, kamu harcamaları, bütçe dengesi ve iç ve dış borç ile ithalat üzerinden alınan vergiler arasındaki ilişki VAR modeli yardımıyla incelenmiştir. Ayrıca iktisadi ve mali analizde Granger nedensellik ve Etki-Tepki grafiklerine bakılmıştır. İktisadi analiz sonucunda; vergiden net doğrudan yatırıma tek yönlü, büyümeden vergiye doğru çift yönlü, ithalattan vergiye çift yönlü Granger nedensellik bulunmaktadır. Mali analiz sonucunda; vergiden harcamaya tek yönlü, vergiden gelire tek yönlü, bütçeden vergiye tek yönlü, vergiden iç borca tek yönlü Granger nedensellik bulunmaktadır.